Trong chuyến công tác đến một ngôi trường vùng sâu ở Tây Nguyên, tôi đã gặp M*, một cô bé lớp 8 với ánh mắt sáng ngời, đầy khao khát học tập. M* kể, mỗi ngày em phải vượt 10km đường rừng để đến lớp, nhưng vẫn không thể tiếp cận tài liệu học tập giống như các bạn ở thành phố. Khi tôi hỏi M* có biết về các ứng dụng học trực tuyến hay không, em trả lời bằng nụ cười bối rối: “Chúng em chỉ có một cuốn sách giáo khoa chung cho cả lớp.”
Đêm đó, khi ngồi trong căn phòng tĩnh lặng, tôi không ngừng suy nghĩ về Mai và những học sinh như em. Trong khi thế giới ngoài kia đang nói về trí tuệ nhân tạo (AI) như một giải pháp thần kỳ cho giáo dục, liệu những cô bé như M*có thực sự được hưởng lợi? Hay công nghệ sẽ chỉ làm rộng thêm khoảng cách giữa những người có và không có cơ hội tiếp cận?
AI – Hy vọng mới trong việc thu hẹp khoảng cách giáo dục
Khi nhìn vào tiềm năng của AI, tôi không thể không nghĩ rằng nó như một tia sáng mới, mở ra những cơ hội mà trước đây tưởng chừng chỉ là giấc mơ. AI có khả năng tùy chỉnh nội dung học tập, đưa những bài giảng phù hợp đến từng học sinh, dù em ấy học nhanh hay chậm, dù em đang ở trung tâm thành phố hay vùng núi xa xôi.
Trong chuyến công tác tới Ấn Độ vừa rồi, tôi đã được giới thiệu về ứng dụng BYJU’s Learning App và cách nó dã giúp hàng triệu học sinh vùng nông thôn có cơ hội được học toán và khoa học qua những video chất lượng cao. Những bài giảng ấy không cần phải có một lớp học khang trang, hay giáo viên đứng lớp. Chỉ cần một chiếc điện thoại, một chút kết nối, là các em đã có thể tiếp cận kiến thức – điều mà trước đây, các em phải vượt hàng chục cây số mới có được.
Và khi nghĩ về M*, tôi tự hỏi: Nếu em có một ứng dụng như thế, liệu những con đường dài đầy sỏi đá đến trường có trở nên bớt nặng nề hơn? Liệu em có cảm thấy mình không còn lạc lõng giữa những trang sách giáo khoa cũ kỹ? AI có thể trở thành chiếc cầu nối đưa M* đến gần hơn với ước mơ của mình không?
Những câu hỏi ấy luôn khiến tôi day dứt, nhưng cũng thắp lên trong tôi một hy vọng: AI có thể, và sẽ làm được, nếu chúng ta trao cho nó cơ hội đúng đắn.
Những góc khuất của công nghệ: Liệu AI có thực sự bình đẳng?
Tôi đã từng tin rằng, với tất cả sự hiện đại, AI có thể giải quyết MỌI rào cản trong giáo dục. Nhưng rồi những chuyến đi đến vùng sâu, vùng xa đã khiến tôi phải suy nghĩ lại.
Tôi vẫn nhớ khoảnh khắc đứng trước lớp học của M*– một căn phòng trống trải, chỉ có bảng đen, vài chiếc bàn ghế đã mòn theo năm tháng. Không có điện ổn định, không có internet. Ở đó, không có chỗ cho những điều hào nhoáng mà chúng ta thường nghe về công nghệ. Tôi đứng lặng một lúc lâu, tự hỏi: Làm sao một công cụ như AI có thể thay đổi cuộc sống ở nơi mà những điều kiện tối thiểu để học tập vẫn là một giấc mơ xa vời?
Số liệu của UNESCO vang vọng trong tâm trí tôi: hơn 60% học sinh ở các quốc gia thu nhập thấp không có kết nối internet. Những con số ấy không chỉ là thống kê vô tri, mà là những câu chuyện tôi đã chứng kiến – những khuôn mặt trẻ thơ ánh lên khao khát học tập nhưng bị kìm hãm bởi sự thiếu thốn. Tôi chợt nhận ra một nghịch lý đau lòng: công nghệ hiện đại, thay vì thu hẹp, đôi khi lại vô tình mở rộng khoảng cách giữa những người có cơ hội tiếp cận và những người không.
Tôi cũng nhận thấy rằng AI, dù tinh vi, vẫn mang những giới hạn của chính nó. Được phát triển chủ yếu dựa trên dữ liệu từ các quốc gia phát triển, AI thiếu đi sự đa dạng ngôn ngữ và văn hóa. Với những học sinh nói tiếng dân tộc thiểu số, một câu trả lời từ AI có thể là một câu hỏi khó hiểu hơn cả bài tập mà các em đang cố gắng giải quyết.
Những suy nghĩ ấy không phải để phủ nhận tiềm năng của AI, mà để nhắc nhở tôi – và có lẽ là cả chúng ta – rằng công nghệ chỉ có ý nghĩa khi nó thực sự chạm được đến những con người đang cần nó nhất.
Làm thế nào để AI thực sự thúc đẩy giáo dục bình đẳng?
Trên hành trình làm công tác phụng sự và lãnh đạo giáo dục, tôi đã học được rằng không có giải pháp nào là hoàn hảo nếu không đặt con người vào trung tâm. AI, dù tiên tiến đến đâu, cũng không thể tự mình thay đổi hiện trạng nếu chúng ta không có một cách tiếp cận toàn diện và dài hạn.
Trước tiên, tôi nghĩ về cơ sở hạ tầng. Trong những lần đến các trường học ở vùng sâu, tôi không thể quên hình ảnh những lớp học thiếu ánh sáng, thiếu thiết bị cơ bản, và tất nhiên, thiếu cả kết nối internet. Nếu không có những điều kiện tối thiểu ấy, AI chỉ là một ý tưởng đẹp trên giấy. Một dự án tôi từng theo dõi tại Rwanda đã cho thấy tiềm năng khi họ trang bị năng lượng mặt trời và máy tính giá rẻ cho các trường học vùng sâu. Điều này không chỉ giúp học sinh tiếp cận nội dung học tập số hóa mà còn thay đổi cả tư duy cộng đồng về giá trị của giáo dục.
Nhưng cơ sở vật chất không phải là tất cả. Nội dung mà AI cung cấp cũng phải phù hợp. Tôi thường tự hỏi, liệu những bài giảng bằng tiếng Anh hoặc các ngôn ngữ chính thống có thực sự hữu ích với các em học sinh nói tiếng bản địa? Dự án StratApp tại Kenya đã để lại cho tôi ấn tượng mạnh khi họ phát triển nội dung bằng tiếng Kiswahili, tạo ra sự gần gũi và dễ hiểu cho học sinh trong khu vực. Đó là một mô hình mà tôi tin rằng các quốc gia khác có thể học hỏi.
Cuối cùng, tôi luôn tin rằng giáo viên là nhân tố không thể thay thế trong hệ sinh thái giáo dục. Công nghệ có thể cá nhân hóa bài giảng, theo dõi tiến độ học tập, thậm chí đưa ra các gợi ý học tập thông minh. Nhưng chính giáo viên mới là người dẫn dắt, cảm hóa, và truyền cảm hứng cho học sinh. Một giáo viên giỏi, được hỗ trợ bởi AI, không chỉ nâng cao hiệu quả giảng dạy mà còn giúp học sinh kết nối với giá trị cốt lõi của việc học tập.
Nhìn lại, tôi nhận ra rằng AI chỉ thực sự hữu ích khi chúng ta xem nó là một công cụ hỗ trợ, chứ không phải giải pháp thay thế. Sự đầu tư vào cơ sở hạ tầng, nội dung phù hợp, và sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ và giáo viên chính là chìa khóa để AI thúc đẩy một nền giáo dục bình đẳng thực sự. Điều này không dễ dàng, nhưng tôi tin rằng với một chiến lược đúng đắn và sự cam kết từ tất cả các bên, chúng ta có thể biến tiềm năng ấy thành hiện thực.
AI và giáo dục bình đẳng: Cơ hội hay giới hạn?
Hình ảnh Mai vẫn luôn ám ảnh tôi – cô bé ngồi trong lớp học đơn sơ, thiếu thốn mọi thứ, nhưng đôi mắt lại ánh lên niềm tin mãnh liệt vào ước mơ trở thành bác sĩ. Trong khoảnh khắc ấy, tôi nhận ra một sự thật đơn giản mà đau lòng: công nghệ, dù hiện đại đến đâu, không thể tự mình tạo ra một nền giáo dục bình đẳng. Nó chỉ là một mảnh ghép, và một mảnh ghép không thể hoàn thiện bức tranh.
Giáo dục bình đẳng cần nhiều hơn thế. Đó là sự chung tay từ cả cộng đồng, là những con đường dẫn đến trường học được trải phẳng, là những lớp học sáng đèn với internet và thiết bị phù hợp. Nhưng hơn hết, đó còn là sự sáng tạo trong việc áp dụng công nghệ sao cho không ai bị bỏ lại phía sau, dù họ sống ở đâu hay nói ngôn ngữ nào.
AI có thể là một công cụ mạnh mẽ, nhưng nó chỉ phát huy giá trị thực sự khi được kết hợp với lòng trắc ẩn, sự quyết tâm và tầm nhìn rộng lớn từ những người làm giáo dục.
Vậy, chúng ta – những người đang giữ trong tay cơ hội thay đổi – liệu có đủ cam kết để biến tiềm năng ấy thành hiện thực? Liệu chúng ta có đủ dũng cảm để nhìn xa hơn những con số, để đặt con người lên trên công nghệ? Tôi tin rằng câu trả lời không nằm ở đâu xa, mà chính là ở những gì chúng ta làm ngay từ hôm nay.
👉 Tham gia ngay lớp học IELTS Cộng đồng tại YOUREORG, tích hợp AI hiện đại, mang lại cơ hội học tập bình đẳng cho tất cả mọi người!
Đọc thêm về Chất Lượng Giáo Dục của YOUREORG
https://youre.org.vn/chat-luong-giao-duc
EN 
VI