Bạn đã bao giờ thử nghe một bộ phim tiếng Anh mà không bật phụ đề, quyết tâm hiểu nội dung nhưng chỉ sau vài phút, bạn bỏ cuộc vì mọi thứ đều quá nhanh, quá xa lạ? Hay có những lúc bạn bật một podcast tiếng Anh mỗi ngày với hy vọng rằng “nghe nhiều sẽ giỏi”, nhưng sau hàng tuần, thậm chí hàng tháng luyện tập, khả năng nghe của bạn vẫn không hề cải thiện?
Nếu điều này quen thuộc, bạn không hề đơn độc. Rất nhiều người học tiếng Anh mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn này. Họ đã dành nhiều năm học ngữ pháp, từ vựng, nhưng khi bước vào thực tế, mọi thứ trở thành một mớ âm thanh hỗn độn. Nhưng trước khi bạn nghĩ rằng “có lẽ mình không có năng khiếu học ngoại ngữ”, hãy dừng lại một chút. Vấn đề không nằm ở bạn. Vấn đề nằm ở cách bộ não của bạn xử lý tiếng Anh so với tiếng mẹ đẻ.
Hiểu Cách Bộ Não Xử Lý Ngôn Ngữ Để Cải Thiện Kỹ Năng Nghe
Quá trình nghe hiểu một ngôn ngữ không đơn giản như nhiều người nghĩ. Nó không chỉ là việc tai tiếp nhận âm thanh, mà còn là sự phối hợp của nhiều hệ thống thần kinh phức tạp trong bộ não. Hãy cùng tìm hiểu các mô hình nghiên cứu về xử lý ngôn ngữ khi nghe:
✅ Mô hình xử lý ngôn ngữ theo cấp độ – M. Levelt (1989, 1993)
M. Levelt, trong cuốn Speaking: From Intention to Articulation, mô tả cách bộ não xử lý ngôn ngữ theo các cấp độ sau:
☑️ 1. Phonological processing – Nhận diện âm thanh: Bộ não tiếp nhận sóng âm từ tai và xác định xem đó có phải là ngôn ngữ hay không.
☑️ 2. Lexical access – Truy xuất từ vựng: Bộ não cố gắng khớp các âm thanh nhận được với các từ đã lưu trong trí nhớ.
☑️ 3. Syntactic parsing – Phân tích ngữ pháp: Khi nhận diện được từ, bộ não sắp xếp chúng theo trật tự ngữ pháp.
☑️ 4. Semantic processing – Gán ý nghĩa cho từ và câu: Bộ não liên kết các từ với nghĩa phù hợp trong ngữ cảnh.
✅ Mô hình nghe hiểu của Vandergrift & Goh (2012)
Trong cuốn Teaching and Learning Second Language Listening, Larry Vandergrift & Christine Goh đã mô tả quá trình nghe hiểu của bộ não theo ba bước:
☑️ 1. Perceptual processing – Xử lý âm thanh: Bộ não nhận diện các tín hiệu âm thanh và phân biệt với tiếng ồn.
☑️ 2. Parsing – Phân tách thành từ có nghĩa: Chuỗi âm thanh liên tục được cắt nhỏ thành các đơn vị có thể nhận diện.
☑️ 3. Utilization – Ghép nội dung vào bối cảnh: Bộ não kết nối từ ngữ với ngữ cảnh để hiểu trọn vẹn thông điệp.
✅ Mô hình Cohort – Marslen-Wilson (1987)
Marslen-Wilson cho rằng, khi nghe một từ, bộ não không cần đợi nghe hết mà bắt đầu dự đoán từ tiếp theo dựa trên âm thanh đầu tiên. Điều này giúp quá trình nghe diễn ra nhanh hơn.
Ví dụ: Khi nghe "com-", bộ não có thể dự đoán các từ như "computer", "company", "community" trước khi nghe hết cả từ. Nhưng nếu không quen với hệ thống âm thanh của tiếng Anh, người học có thể bị mất dấu câu nói giữa chừng.
✅ Mô hình Connectionist Model – McClelland & Elman (1986)
Mô hình này chỉ ra rằng bộ não không xử lý từng từ riêng lẻ, mà nó đồng thời phân tích âm vị (phonemes), từ vựng (lexicon), ngữ pháp (syntax) và ngữ cảnh (context) để hiểu nội dung một cách nhanh chóng.
Tư Duy Đúng Đắn & Phương Pháp Khoa Học – Chìa Khóa Để Cải Thiện Kỹ Năng Nghe Tiếng Anh
Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao khi nghe một đoạn hội thoại tiếng Anh, có lúc bạn có thể hiểu ngay, nhưng cũng có lúc mọi âm thanh chỉ là một mớ hỗn độn vô nghĩa? Vấn đề không nằm ở khả năng của bạn, mà ở cách bộ não chọn lọc và xử lý thông tin.
Thực tế, bộ não của chúng ta không tiếp nhận mọi thứ nó nghe được. Khi tiếp xúc với âm thanh, bộ não sẽ lọc bỏ những thứ không quan trọng để tiết kiệm năng lượng. Đây là một cơ chế sinh tồn tự nhiên, giúp chúng ta tập trung vào những gì có ý nghĩa với mình.
Vậy khi nào bạn sẽ không nghe hiểu một thứ gì đó?
☑️ Khi bạn không có mục đích nghe rõ ràng --> Bộ não bỏ qua thông tin
Hãy tưởng tượng bạn đang ngồi trong một quán cà phê đông đúc. Xung quanh có vô số người đang trò chuyện. Nhưng nếu bạn không chủ đích lắng nghe, tất cả những cuộc hội thoại đó sẽ chỉ là một mớ âm thanh hỗn loạn.
Tương tự, khi học tiếng Anh, nếu bạn nghe mà không biết mình đang tìm kiếm điều gì, bộ não của bạn sẽ không dành đủ sự tập trung để xử lý thông tin.
Giả sử bạn nghe một podcast tiếng Anh, nhưng bạn không có mục tiêu rõ ràng (ví dụ: tìm ý chính, học từ vựng mới, hay luyện cách phát âm), thì não sẽ coi đây là một dạng "âm thanh nền" và bỏ qua nó.
🎯 Cách khắc phục: Hãy xác định mục tiêu nghe trước khi bắt đầu: Bạn đang nghe để hiểu nội dung chính, để bắt từ khóa, hay để học cách phát âm? Khi bạn có mục đích rõ ràng, não sẽ tập trung hơn vào quá trình tiếp nhận thông tin.
☑️ Khi nội dung bạn nghe không hấp dẫn với bạn --> Bộ não không tập trung để xử lý
Bạn đã bao giờ thử nghe một bài diễn thuyết học thuật bằng tiếng Anh nhưng cảm thấy mệt mỏi, mất tập trung, và nhanh chóng bỏ cuộc chưa? Đó là vì bộ não của bạn không có động lực để xử lý thông tin mà nó không quan tâm.
Hãy thử nghĩ về cách bạn học tiếng mẹ đẻ: Khi còn nhỏ, bạn không học bằng cách nghe bản tin thời sự phức tạp, mà bằng cách nghe những câu chuyện thú vị, bài hát vui nhộn, và những cuộc trò chuyện gần gũi với cha mẹ.
Tiếng Anh cũng không phải ngoại lệ! Nếu bạn liên tục ép bản thân nghe những nội dung nhàm chán, bộ não sẽ không dành đủ năng lượng để xử lý và ghi nhớ thông tin.
🎯 Cách khắc phục: Hãy chọn nội dung gây hứng thú với bạn. Nếu bạn thích thể thao, hãy nghe bình luận bóng đá bằng tiếng Anh. Nếu bạn thích phim ảnh, hãy thử xem những đoạn phỏng vấn diễn viên yêu thích. Khi bạn thực sự quan tâm đến nội dung, bạn sẽ chủ động tiếp nhận thông tin, thay vì để bộ não "bỏ qua" chúng.
☑️ Khi nội dung bạn nghe quá khó so với trình độ của bạn --> Bộ não quá tải và không thể ghi nhớ
Bạn có thể đã từng nghe lời khuyên: "Nghe thật nhiều tiếng Anh thì bạn sẽ giỏi hơn!" Nhưng thực tế không đơn giản như vậy.
Nếu nội dung bạn nghe vượt quá khả năng hiểu của bạn, bộ não sẽ không thể xử lý kịp và tự động bỏ qua những thông tin nó không nhận diện được. Điều này giống như bạn đang cố đọc một cuốn sách toàn từ chuyên ngành mà bạn chưa từng gặp – mọi thứ sẽ chỉ là một chuỗi ký tự vô nghĩa.
Các nghiên cứu ngôn ngữ học cho thấy rằng, để hiểu được một đoạn hội thoại, bạn cần biết ít nhất 90-95% từ vựng trong đó. Nếu bạn chỉ hiểu 50-60%, bộ não sẽ phải làm việc quá sức để đoán nghĩa, và kết quả là bạn sẽ nhanh chóng bị quá tải và mất tập trung.
🎯 Cách khắc phục: Chọn tài liệu nghe phù hợp với trình độ. Nếu bạn là người mới học, hãy bắt đầu với hội thoại đơn giản, phim hoạt hình, hoặc podcast dành cho người học tiếng Anh. Khi bạn đã quen với cách phát âm và tốc độ nói, hãy dần nâng độ khó lên.
Kết luận
Nếu bạn muốn cải thiện kỹ năng nghe, hãy đảm bảo rằng:
✅ Nghe có mục đích (Listening with goal-oriented) – Hãy xác định rõ bạn muốn học gì từ bài nghe.
✅ Nghe những thứ bạn thích (Listen with motivating Input) – Hãy chọn nội dung bạn thực sự thích để duy trì động lực.
✅ Nghe nội dung phù hợp trình độ (Listen with comprehensible exposure)– Hãy chọn tài liệu phù hợp với trình độ của mình, rồi từ từ nâng cao độ khó.
Học tiếng Anh không phải là một cuộc đua. Bạn không cần phải nghe mọi thứ, mà hãy nghe thông minh, nghe đúng cách. Khi bạn thay đổi cách tiếp cận, bạn sẽ thấy việc nghe hiểu tiếng Anh dễ dàng hơn bao giờ hết.
👉 Tham gia ngay khóa học IELTS Cộng Đồng của YOUREORG để học tiếng Anh chuẩn Cambridge!
Đọc thêm về Chất Lượng Giáo Dục của YOUREORG
EN 
VI