Tục ngữ là một trong những món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, là kết tinh trí huệ và kinh nghiệm sống của cha ông thời xưa. Từ thời xa xưa, cổ nhân luôn ca ngợi tầm quan trọng của đức tính cần cù, chăm chỉ, chịu thương chịu khó. Dân gian cũng có nhiều câu gửi gắm đến thế hệ sau phải siêng năng, như câu: “Cần cù sinh ra trăm nghề, lười biếng sinh ra trăm bệnh”
Cần cù sinh ra trăm nghề
Nước ta thời xưa là một nước nông nghiệp, người dân sống dựa vào làm ruộng, trước đây khi chưa có nhiều thiết bị lao động tiên tiến, đều là do sức người tạo nên. Tuy nhiên, không phải con người sinh ra đã biết làm ruộng, trồng trọt mà phải qua một quá trình tìm tòi, tích lũy những kinh nghiệm sống từ ngàn đời xưa mới được.
Làm ruộng, không biết xới đất, cày cấy, nhưng sau một thời gian cần cù tìm tòi, học hỏi kinh nghiệm, cuối cùng cũng có thể tự làm được. Bất kể làm một việc gì, học một nghề gì, chỉ cần thực hành, đặt tâm nhiều lần thì sẽ có thể lĩnh hội phương pháp, cuối cùng những kĩ năng đó sẽ thuộc về bản thân.
Cổ nhân có câu: “Vạn sự khởi đầu nan”, thời gian đầu tuy vất vả, vụng về và ít kinh nghiệm, nhưng sau một thời gian rèn luyện sẽ tự nhiên trở nên thành thục hơn.
Người ta thường nhắc đến định lý “Một vạn giờ”, chính là nói, nếu muốn làm một việc gì thành thục, chúng ta cần đầu tư một vạn giờ cho nó, bạn sẽ có thể đạt được kĩ năng đó trong tay.
Bởi vậy mà người xưa mới có câu: “Cần cù bù thông minh”, siêng năng, cần cù không chỉ tạo nên sự thông minh mà còn bù đắp cho sự vụng về.
Có câu chuyện về Tăng Quốc Phiên, từ nhỏ ông không có khả năng thông minh hơn người, nhưng rất cần mẫn, thích đọc và kiên trì, một đêm nọ khi đang ngồi đọc sách, có một tên trộm vào nhà, tên trộm đứng trong bóng tối đợi ông gấp sách đi ngủ để thực hiện “âm mưu” của mình, vì khả năng ghi nhớ có hạn nên ông cứ cần cù, mải miết với cuốn sách, tên trộm không thể nhẫn nại chờ đợi, hắn tức giận, nhảy ra khỏi bóng tối và nói: “Thằng bé cứng đầu này, trời khuya khoắt sao còn đọc sách nữa làm gì?”, nói xong, tên trộm bèn chạy đi.
Kì thực, Tăng Quốc Phiên ngày niên thiếu không có trí huệ hơn người, nhưng bằng sự cần cù, nhẫn nại, mải miết và chăm chỉ, sau này ông mới có thể làm nên việc lớn. Qua câu chuyện trên, chúng ta cũng ngẫm về một đạo lý rằng: “Chim kém sợ bay không kịp nên phải bay trước; biết mình sức yếu, sợ mình thua kém nên phải hành động trước”, kẻ yếu kém không thể nhẫn lại, chiến thắng sẽ luôn thuộc về người chăm chỉ, cần cù.
Tăng Quốc Phiên cho rằng, một quan chức tốt cần sở hữu 5 đức tính siêng năng: “Thứ nhất là siêng năng rèn luyện tự thân, đường dài gian nguy, tự bản thân cần trải nghiệm, hoàn cảnh gian khổ, cần bản thân thử thách chính mình. Thứ hai là có đôi mắt tinh tường, siêng năng quan sát: Gặp ai đó thì cần xem xét người kĩ lưỡng, khi nhận một văn bản nào đó cần phải đọc đi đọc lại nhiều lần. Thứ ba là đôi bàn tay siêng năng: Những vật dễ bỏ quên thì thu dọn, những chuyện dễ quên thì nhớ cần bút ghi chép lại. Thứ tư là siêng năng giao tiếp: Khi đối đãi với đồng môn cần khuyên bảo lẫn nhau, đối đãi với cấp dưới thì cần giáo huấn và chỉ bảo nhiều lần. Thứ năm là sự cần mẫn của tấm lòng: Nơi nào có sự chân thành, khó khăn đến đâu thì con đường cũng sẽ mở ra".
Lười biếng sinh ra trăm bệnh
Trái ngược với siêng năng là lười biếng. Vào thời cổ đại, người nông dân phải dựa vào đồng áng, làm ruộng để kiếm sống, làm việc ở nơi mặt trời mọc và lặn mỗi ngày, chỉ cần một ngày lười biếng, vậy thì rất có khả năng hôm đó sẽ không có cơm mà ăn. Tuy nhiên, thường xuyên vận động sẽ khiến cơ thể người trở nên cường tráng.
Vì vậy, nếu một người lười biếng lao động, sẽ không có nguồn cung cấp thực phẩm, ngay cả nhu cầu thiết yếu nhất trong cuộc sống cũng không đảm bảo được thì rất khó có thể làm nên chuyện gì lớn hơn. Thứ hai là do cơ thể lâu ngày không vận động nên các chức năng trong cơ thể sẽ bị thoái hóa, suy nhược và rất dễ mắc bệnh. Đây là cái gọi là “Lười biếng sinh ra trăm bệnh”.
Một cuộc sống hạnh phúc có được là nhờ chăm chỉ, cần mẫn cố gắng, chứ không phải là ngồi hưởng thụ và chờ “món bánh” rơi xuống.
Hãy tiếp tục siêng năng và bù đắp lại những sự vụng về, không phải ai sinh ra cũng thông minh bẩm sinh, mà cần phải có quá trình tìm tòi, học hỏi và tích lũy. Dù lý tưởng và ước mơ của bạn là gì, chỉ cần siêng năng, kiên trì là bạn có thể thực hiện được mọi mong muốn của mình.
VI 
EN